Kars Platosu, 1936 ile yoğunlaşan nüfus hareketlerine farklı bir açıdan bakış, 1893 doğumlu Fettah Bey ve annesi; Beşinci yazı

Daha 1920’ye gelmeden ailenin çekici gücü, lokomotifi olan Fettah Bey’in oluşum evrelerini de içeren genç dönem arkaplanına bakmadan edemiyoruz.

Fettah Bey’i varoluşturan ve aileye ve topluma hazırlayan hem çevrede hem de evlilik önceleri çekirdek ailede, daha sonra evliliklerle büyük ailede, karizmatik önderliğinin temelini sağlayan esaslı eğitimi ve buna dayalı sosyal koşulların bu kişiliğe hazırladığı olağanüstü öğeleri görelim. Bunlar nelerdir?

Bireylerin varoluştukları koşullardaki zorluklarla ya da haksız rekabetlerin öne çıktığı durumlarda her bireyin elde edemediği, ‘üst ögeler’ de diyebiliriz buna. Kimi insan yarışa geriden başlar ya da hiç başlayamaz durumda kalır.

Kardeşler arasında göreceli bir durum; örnekse fotoğrafta görülen Fettah Bey'in oğulları...

Buradaki dört erkek kardeş arasında eşit bir başlama noktası, eşit kulvarlarda başat bir rekabet çıtası sağladı mı Fettah Bey, diye düşünebiliriz. Mahbube Hanım, arkadan gelen öteki çocuklarına da okuma eşitliği sundu mu?

Mahbube Hanım'ı haklı olarak idolleştiren bir durumla karşı karşıyayız. Modern anne/babaların bir görevi, her çocuktaki farklı yeteneğin ortaya çıkmasına ve gelişmesine destek vermektir. Pek çok anne ve babanın göremediği bu gerçeği Mahbube Hanım olası ki Fettah Bey'de görmüş olmalı. Bunu kanıtlayan sözleri işitiyoruz.

"Ninem (Mahbube Hanım) fevkalade ileriyi gören bir Osmanlı kadını.. Rus okulu açılınca rahmetli ninem babamı okula gönderiyor. Babam, Bardız Rus ilkokulunu bitiriyor. Öğleden önce Osmanlıca, öğleden sonra Rusça. Rus okulunu Bardız’da iki kişi okuyor, birisi babam. Karahamza’da ortaokul var. Sarıkamış yakın, ninem babamı oraya gönderip ortaokulda okutturuyor, ortaokuldan mezun oluyor.“ (Bünyan, 24 Temmuz 2008)

Görüleceği gibi, Keramettin Bey, her tanımlamasında, "ninem babamı okula gönderiyor," vurgusunu yapıyor. Şerif Bey'den hiç söz edilmiyor.

Temel yapıya dayalı bu ‘üst ögeleri’ bize sunacak olan baba Şerif Efendi ve anne Mahbube Hanım konusunda çok fazla belge ve bilgi yok elimizde. Fotoğraf yok. Bununla birlikte Mahbube Hanım modern bir anne gibi ilk oğlu Fettah Bey için aile olanaklarını seferber etmiş. Neden?

Anadili/yaşam dili olarak Türkçe ile birlikte, "öğleden önce Osmanlıca, öğleden sonra Rusça,' Fettah Bey'in arkaplanında bir omurga olarak onu hem ötekilerden öne çıkarıyor, hem de önde tutuyor.

İkinci el bilgilerde baba Şerif Efendi’nin çevreye verdiği genel izlenimler var. Eşi Mahbube Hanım’ın sert karakterine karşılık, bu aile reisinin gürültüsüz patırtısız kişiliği ve yumuşak başlılığı ile çekirdek ailede denge ögesi ve bir uzlaşma kültürü yanlısı olduğunu öğreniyoruz.

En azından uzlaşma kültürü temeli var. Anlatılara baktığımızda eşi Mahbube Hanım’la süren uzun yaşamında, uzlaşmacılığı ile bu çekirdek ailenin 1920’lere birlik içinde ulaşması sağlanmış ve bu birlik büyük aile olarak Sarıkamış 1936 fotoğrafı gündemine dek sürmüş.

Uzlaşmacılığını iki ayrı eksende alabiliriz. BİR; sert mizaçlı ve ileriye doğru yüksek atlama çıtası olan, yaşamsal gelişme ve ilerleme beklentileri yüksek eşi, Mahbube Hanım ile tasada kıvançta Şerif Efendi’nin ortak bir çizgiyi denge içinde tutturması.

İKİ; Mahbube Hanım’da görülen gelişme ve ilerleme beklentilerine koşut yetişme, eğitim koşulları ile ailede daha çok erken, 17 yaşlarında önder konuma gelen Fettah Bey ile uzlaşmacılığı... Bir baba olduğu halde hem eşi ile hem de oğlu ile uzlaşmadaki başarısı...

İlk başlarda birlik ve beraberlik doğrultusunda ilerleyen Mahbube Hanım ile Fettah Bey gerçekliği ilerleme açısından olumludur ve Şerif Efendi karakteri ile gözlemlediğimiz bu olgu bir uzlaşmacıktır.

Bu açıdan; Fettah Bey iki kulvarda örecektir kişiliğini. BİR; baba Şerif Efendi’den kalıt uzlaşma kültürü. İKİ; anne Mahbube Hanım’da görülen gelişme ve ilerleme beklentileri ile oluşan dinamikler...

Bu ikili durum, Fettah Bey’i bir yere dek uzun süre ayakta tutacaktır. Anne Mahbube Hanım ile Fettah Bey’in ileriye dönük beklentilerde uzlaşma zorluklarının başlangıcını, 1920'lerde evlilikle ortaya çıkan ayrışmada görebiliyoruz.

Bu ayrışma yıllar ilerledikçe derinleşir. Kızları evlenip giden, eşi Şerif Efendi'yi yitiren, ileriye dönük talepleri yüksek Mahbube Hanım ne yapacak?

Türkçe, Osmanlıca, Rusça okuyup yazma zorluklarını, anne Mahbube Hanım’ın okuma ve öğrenmedeki kararlı ısrarı ile başaran Fettah Bey’in yükseliş evresine bakınca arkaplanda Mahbube Hanım’ın istikrarlı bir çizgide yükselen kazanma ve başarma karakterini görüyor ve bunu Fettah Bey olgusu üzerinde etkileriyle izliyoruz.

Tarihte bu denli güçlü istençle yola çıkan anneler ve eşler vardır. Fettah Bey neden önemli, sorusuna yanıt ararken bu açıdan örnekler de verebiliriz. Abartılı olsalar bile burada örnek diye sunacağımız anneler var.

İleriye dönük beklentileri güçlü annelerin oğullar üzerinden iktidara tırmanış öyküleri, her yerde vardır ve her sosyal tabakada görülür. Bunlar gerçekleşir ya da gerçekleşmez.

Anne Mahbube Hanım'ı da beklentileri güçlü, başarı çıtasını okuma ve aydınlanma yönünde daha o yıllarda istençle yükselten ve sonuç olarak ne için ne istediğini bilen annelerin arasında görüyoruz.

Tıpkı Firavun III Amenhotep’in eşi ve Akhenaton'un annesi Kraliçe Tiye gibi, tıpkı Başkan Kennedy'nin annesi Rose Fitzgerald Kennedy gibi, kadınlarda 'alfa' olma özelliklerini “yükselen aile” motivasyonunda kullanan bir cevher var onda da.

Şöyle ki 1936 tarihli fotoğrafın arkasında gölgede kalmış olsa bile ailenin o koşullarda varoluşmasını sağlayan esastan bir güç kaynağı olmuştur Mahbube Hanım (SÜRECEK)

Sevgi, içtenlik...

Tekin SonMez, 13 Temmuz 2010, Stockholm